Fenerci Sadullah Turacı Usta

Günümüzde süs eşyası olarak balkonlarımızı ve bahçelerimizdeki çardakları süsleyen fener eskiden bir evin olmazsa olmazı, derin sohpetlerin edildiği insanlığın demlenmesinde en önemli aydınlatma ve ışık yayma aracıdır. Yolumuzu aydınlatan ve gecemize ışık olan fenerin hikayesini son osmanlı fener ustası Sadullah Turacı ustamdan dinleyelim.
           1951 Tokat merkez doğumlu, Sulusokakta büyüyen Sadullah ustanın asıl mesleği radyo tamircisi. 25 yıldır Tenekeden fener yapan Tokat'lı tek usta. Yıllar sonra bu mesleğe ilgi duyuyor ve bu zanaatı geliştirerek bahçelere süsler, lambalar, aynalar, fenerler yapıyor. Evli 4 çocuk babası olan usta zanaatcıya verilen değerden dem vuruyor. " el emeğiyle yapılan sanatı çok hor görüyorlar kızım, gereken değeri vermiyorlar.  Çünkü kıymetini bilmiyorlar ki. Halbuki insanlar ustayı ve ustanın yaptığı işi takdir etseler çok daha verimli çalışacağız. Takdir görmek takdir edilmek dünyalara değiyor, bizleri motive ediyor. Hayat okulunda okudum.Bu sanatı öğrendim. Bizler zanaatkarız taşhandaki bu dükkanlarda zor üretiyoruz ve kıt kanaat geçiniyoruz. Büyüklerimiz devlet yetkilileri bizden dükkan kirası almasınlar bizlere destek olsunlar. Gelen turistlere bizde el işçiliği ile ürettiğimiz fenerlerden satarak Tokat'ın tanıtımına katkıda bulunuyoruz. Zaten çokta turist gelmiyor. Meraklısı alıyor fenerleri bahçelerini ve teraslarını süslemek için. Çocuklarımı evlendirdim boş durmamak için çalışıyorum ve üretiyorum.67 yaşındayım hamdolsun sağlığım yerinde. Yetkililerden gerekli desteği bekliyoruz " diyor. Sadullah usta
          Zanaat yaptığın iş seni farkına varmadan sabırla yoğurur ve sevgiyle pişirir. İnsanın kamilolma yolculuğunda en büyük desteği elindeki zanaatıyla üretmesi ve insanlığa, ailesine, kendisine faydalı olmak değer görmek ve tenekeye değer katmak elbetteki ustanın işi. Aşık veyselin dediği gibi
"Sen altınsın ben tunçmuyum
Aynı vardan var olmuşuz "yeter ki emek ver. Çamura şekil veren, demiri döven, altını işleyen tenekeyide kıymetlendirip insanlığın hizmetine sunmaz mı. Teşekkürler Sadullah Ustam.
Çırak yetişmiyor
Sun osmanlı fener ustası
Sanatçıya gerekli değer verilsin istiyor.

     Tokat'ın  Kültürel mirasları...3

TOKAT'TA  FENERCİLİK...

Geçmişte  elektriğin  olmadığı ve yaygınlaşmadığı dönemlerde fenerin etrafında toplanarak yapılan oda sohbetleri, yine  fenerle yapılan çeyizler fenerin önemini arttırmıştır. Günümüzde süs eşyası olarak kullanılmaktadır. Osmanlı döneminde Tokat la etkin bir şekilde kullanılan fenerlerin şu anda boyutları da isteğe göre değişmekledir. Özellikle bahçe feneri olarak adlandırılmasının sebebi evde gaz lambaları yoğunlukla kullanılırken dış mekanlarda el lambası olarak aydınlatma ihtiyacını karşılamak için bahçe fenerleri kullanılmıştır. Tek bir ustası bulunmaktadır. Tokat la tarihi Taşhan da dükkanı bulunan usta fenerlerini yapmakla ve hediyelik eşya olarak satmaktadır .

Önce yapılacak olan fenerin ölçüsüne göre tabanı bakırdan kesilip bunun altına dört adet ayak lehimlenir. Sonra fenerin yüksekliğine göre camın İçerisine gireceği oluklu çubuklar hazırlanır. Hazırlanan bu metal melal oluklar fenerin yan camlarının uzun kenarları boyundadır. Kısa kenarları için de tabanın ölçülerinde oluklu çubuklar hazırlanır. Hazırlanan çerçevelerden üç tanesi tabana kısa kenarlarından lehim yapılır .birbirine de uzun kenarlarından lehimlenerek bir tarafı ve üstü açık dikdörtgen kafes elde edilir. Yalnız yapılan çerçevelerin yukarıya gelen kısa kenarı oluk şeklinde kıvrılmaz düz bırakılır. Bunun nedeni fenerin camlarının sürgü gibi yukarıdan aşağı buradan takılıp çıkarılmasıdır.

Fener içinde ışık kaynağı olarak mum yakılacaksa taban bakırının üstüne mumun oturtulacağı bir yuva yapılır ve ortasından lehimlenir. Eğer ışık kaynağı olarak fenerin içine gaz lambası konulacaksa buna gerek yoktur. Sıra fenerin üstünün kapatılmasına gelmiştir. Tabanın ölçülerinde kesilen bir parçanın ortası çapı 6 cm. kadar yuvarlak kesilerek çıkarılır. Bunun üzerine yüksekliği 4 cm. olan bir silindir yapılıp bu deliğin üzerine lehimlenir. Aynı çap ve ölçülerde menfezli bir başka silindir daha yapılıp, daha önce üst tablaya lehimlenen borunun üzerine lehimlenir. Bu ikinci borunun etrafına teneke makası ile diklemesine menfezler açılır ki buradan çıkan sıcak hava, feneri üst tarafından tutan kişinin elini yakmasın. Son olarak.kenarları hafif kıvrılarak hazırlanan gazoz kapağına benzer ısı kalkanı görevini üstlenen bir parça, ortasından bir id yardımıyla menfezli silindire tutturulur. Bu parçanın görevi hem elin yanmasını hem de yağmurlu havalarda içeri su girmesini önlemektir.

Son parça fenerin tutamağıdır. 2 cm. eninde 6 un. çapında hazırlanır. İki üç parmağın rahatlıkla gireceği fenerin taşınmasında kullanılan son halkadır. Tutamak fenerin üst tarafına tel ile tutturulur ki fener, taşınırken her tarafa dönebilme kabiliyetine sahip olur. Tutamak 360 derece dönebilir. Fenerin açılıp kapanan kapağının montajı ise Fenerin kapısının çerçevesine iki parça boru ile lehimlenir. Bu borular için de ince tel geçecek biçimde kıvrılmıştır. Açılıp kapanan kanadına da bu iki borunun aralığı ölçüsünde bir boru daha hazırlanıp kapağa lehim yapılır. Kapak fenere bir tel yardımıyla tutturulur. Bu ustanın yaptığı en basil menteşe şeklidir. Kapağa lehimlenen bir parça metal anahtar görevini yapar. Fenerin camları da takılınca fener tamamlanmıştır. İçine İsler mum isler kandil koyup yakılır.



Kaynak:

SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRAS TOKAT

Tokat Valiliği Tokat Kültür ve Turizm Müdürlüğü  Yayınları 2017